این نشست در ادامه برگزاری سلسله‌نشست‌های اندیشگاه رضوی با همکاری اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و با حضور جمعی از مدیران، محققان، کارشناسان و خادم‌یاران این سازمان، ۳۱ مردادماه ۱۴۰۳، در تالار شیخ بهایی ساختمان سازمان علمی و فرهنگی این آستان مقدس، برپا شد.
در این نشست، علی نجف‌زاده، عضو هیئت‌علمی دانشگاه بیرجند اظهار کرد: در حوزه بررسی اسناد نظامی، نخست باید واژه‌های مرتبط با بحث نظامی‌گری همچون فوج، قشون، نظمیه، ژاندارمری و شهربانی را بشناسیم و سپس به بررسی سیر تاریخی تغییرات آن‌ها بپردازیم.
وی گفت: بررسی اسناد نظامی که دربردارنده مطالبی در خصوص چگونگی نیروگیری، شکل‌گیری سازمانی، حقوق و مزایا نیروها، اعطای درجه و... است، می‌تواند مسائل و مشکلات اجتماعی و حتی ساختار جمعیتی یک منطقه و... را هم روشن کند.
سخنران نشست افزود: گزارش‌های نظمیه در سطوح مختلف همچون کشیک‌های شبانه نیز بسیار قابل‌استفاده در پژوهش‌های تاریخی است، چون نیروها، جزئیات اتفاقات کشیک‌های خود، انواع تخلفات، رعایت نکات بهداشتی و...را ذکر می‌کردند.
وی با اشاره به لزوم بررسی اطلاعیه‌های منتشرشده توسط نظمیه، بیان کرد: گزارش‌های امنیه نیز مربوط به فعالیت‌ها در خارج شهرها بوده و از نظر سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، دارای اهمیت هستند.
نجف‌زاده گفت: «مُفَتشین» نیز با نگاهی انتقادی به بررسی وضعیت قشون و گزارش آن به دربار، مجلس و...، می‌پرداختند که این گزارش‌ها نیز ارزش خاصی در شناخت وضعیت اجتماعی و حکومت‌داری یک منطقه دارد ودر این میان، گزارش‌های مرزداری یا سرحد داری نیز از نظر روابط خارجی، ارزش بررسی دارد.
وی تصریح کرد: متأسفانه به‌دلیل حساسیت‌های اطلاعات اسناد نظامی، بسیاری از این اسناد معدوم شده یا در اختیار پژوهشگران قرار نمی‌گیرد که امیدواریم با رایزنی بتوان شرایطی فراهم کرد تا اسنادی که از اعتبار ساقط می‌شود، در اختیار نهادهای پژوهشی قرار گیرد. عضو هیئت‌علمی دانشگاه بیرجند، افزود: درحقیقت، بخشی از تاریخ هر منطقه در لابه‌لای اسناد نظامی نهفته است و ازآنجایی‌که این اسناد با نگاه غیرسیاسی نوشته می‌شود، می‌تواند اطلاعات ارزشمندی در زمینه‌های مختلف در اختیار محققان قرار دهد.
پیشینه بالای لشکر خراسان
در ادامه، رامین رامین‌نژاد، نویسنده منتخب کتاب سال ارتش در این نشست اظهار کرد: لشکر خراسان که از آن با عنوان «لشکر ۷۷ پیروز ثامن‌الائمه (ع)» نام برده می‌شود، ۴۰۰ سال پیشینه تشکیلاتی از دوره صفویه دارد.
وی گفت: مجموعه بسیار غنی از نامه‌ها در لشکر خراسان برجای‌مانده که مرتبط با نامه‌نگاری به استانداری خراسان، آستان قدس رضوی، سران عشایر و ایلات و واحدهای مختلف نظامی، است. رامین‌نژاد بیان کرد: در دوره صفویه تا حتی دوره قاجار، نامه‌ها فقط در یک نسخه نوشته می‌شد تا اینکه از سال ۱۳۰۰ شمسی که قشون متحدالشکل (ارتش) شکل گرفت، به دستور فرمانده وقت، ۳ نسخه از نامه‌ها تهیه شد که این اقدام در ماندگاری این اسناد برای آیندگان نقش مهمی داشت.
سردبیر سابق نشریه خورشید، افزود: درگذشته واحدهای اداری نظامی، یک خوش‌نویس داشتند تا نامه‌ها را بنویسد، درواقع، هر سربازی که در هنر خوش‌نویسی متبحر بود، در واحد اداری به کار گرفته می‌شد. نباید فراموش کرد که درگذشته بیشتر سربازان، بی‌سواد بودند. این سخنران گفت: در ارتش برای جلوگیری از سوءاستفاده از نامه‌ها و سندسازی، از کاغذ مارک‌دار برای نوشتن نامه‌ها استفاده می‌شد که این کاغذها، در گاوصندوق نگهداری می‌شد. وی تصریح کرد: تا سال ۱۳۲۰ اسناد نظامی لشکر خراسان بادقت نگهداری می‌شد، اما متأسفانه با حمله متفقین به مشهد، بخشی از این اسناد در پی تخلیه پادگان، از شهر خارج و مشخص نیست چه اتفاقی برای آن‌ها افتاده است، به‌این‌ترتیب، به‌جز دستورات لشکری که در دفاتر قطوری ثبت شده است، مدارکی از سال‌های پیش از سال ۱۳۲۰ ازاین لشکر، وجود ندارد.
رامین‌نژاد با اشاره به تاریخچه استفاده از ماشین تایپ در لشکر خراسان، افزود: قدیمی‌ترین نامه ماشین‌نویسی‌شده لشکر نیز مربوط به سال ۱۳۰۸ است که از سوی امان‌الله میرزا جهانبانی، فرمانده لشکر، صادر شده است.
معرفی برخی از نشریات نظامی کشور همچون مجله «ذوالفقار» و تفاوت مطبوعات و اسناد نظامی، از دیگر محورهای سخنرانی این نویسنده بود.
در این نشست، همچنین مطالبی با محوریت مجموعه اسناد نظامی موجود در آرشیو اداره اسناد آستان قدس رضوی و چگونگی گردآوری آن‌ها و انجام پروژه تاریخ شفاهی در این اداره با محوریت لشکر ۷۷، بیان شد.
گفتنی است، منتخبی از اسناد نظامی موجود در آرشیو اسناد آستان قدس رضوی نیز در محل برگزاری نشست در معرض نمایش حاضران گذاشته شده بود. الهه محبوب، رئیس اداره اسناد آستان قدس رضوی نیز دبیری این برنامه را برعهده داشت.
نظر شما